اولین تلسکوپ

آيا شما ميدانيد نظريه تلسكوپ براي اولين بار توسط چه كسي مطرح شد ؟

ممكن است پاسخ دهيد : ((خوب معلومه گاليله)) اما اين طور نيست گاليله اولين شخصي بود كه يك تلسكوپ را طراحي كرد، ساخت و از آن براي رصد ستارگان استفاده كرد ( طبق تاريخ علم غرب). در تاريخ علم بشر، بارها افرادي درباره‌ي نور صحبت كرده‌اند مانند فلاسفه يونان كه نظريات مختلفي راجع به نور و ماهيت آن در كتابهاي خود آورده‌اند. اما باور عمومي تا قرن هفتم ميلادي اين بود كه نور از چشم موجودات رنده ساطع ميشود و اين دليل ديدن اشيا است اما در قرن هفتم اولين شخصي كه به طور علمي در كلاس ‌هاي درس خود اين عقيده را نفي كرد و نور را به شكلي كه امروز ما آن را مي‌شناسيم تشريح كرد امام جعفر صادق(ع) بود.

ايشان در كلاسهاي خود بحث‌هاي بسياري را درباره نور مطرح ساختند كه از آن موارد نظريه ايشان راجع به جمع آوري نور است ايشان گفته‌اند : ((نور از طرف اشيا بسوي چشم ما ميايد و از آن نور كه از طرف هر شيئي به سوي چشم ما ميآيد فقط قسمتي به چشم ما مي‌رسد و بهمين جهت ما اشيا دور را به خوبي نمي‌بينيم و اگر تمام نوري كه از يك شيء دور مي‌آيد به چشم ما برسد ما شيء دور را نزديك خواهيم ديد و اگر بتوان چيزي ساخت كه تمام نور يك شيء دور را به چشم ما بتاباند در صحرا شتري را كه در فاصله سه هزار ذرع ميچرد در فاصله شصت ذرعي خواهيم ديد.)) ( از كتاب مغز متفكر جهان شيعه ترجمه ذبيح الله منصوري )

پس به اين ترتيب مي‌بينيد كه بسيار زودتر از گاليله نظريه تلسكوپ يعني همان وسيله‌اي براي جمع آوري نور مطرح شده بود .

(اگر علاقه مند هستيد مي توانيد با مراجعه به كتاب (رسالت النور) جابر كه از شاگردان امام بودند با ابعاد مختلف درس هاي ايشان درباره نور آشنا شويد)

... خب فكر مي‌كنم همه شما داستان عينك ساز هلندي و گاليله را درباره اختراع تلسكوب شكستي شنيده باشيد براي همين از ذكر آن خودداري ميكنم و چون مي‌خواهيم راجع به ساخت تلسكوپ‌هاي بازتابي حرف بزنيم فقط مختصرا از تاريخچه تلسكوپ نيوتني كه كمتر به گوش خورده مي‌نويسيم :

تا نيمه دوم قرن هفدهم ميلادي منجمان از تلسكوپ هاي شكستي استفاده ميكردند كه البته خطاهاي داشت ( بعدا مفصلا در اين باره ميگوييم) اما دانشمندان دريافتند كه اگر در ساخت تلسكوپ از آينه مقعر به جاي عدسي اصلي استفاده كنند مشكلات حل ميشود و حتي ميتوانند تلسكوپ‌هاي بزرگتري بسازند آنها همچنين دريافتند كه اگر شعاع انحناي آينه را زياد كنند تا انحناي آينه (تقعر) بخشي از يك سهمي شود، ميتوانند بخش زيادي از كجنماي‌هاي نوري را كاهش دهند، جيمز گريگوري در سال 1663 براي اولين بار سيستمي را بر همين پايه طراحي كرد كه البته نتوانست با آن رصدي انجام دهد، پنج سال بعد اولين تلسكوپ انعكاسي توسط ايزاك نيوتن طراحي و ساخته شد تلسكوپ نيوتني طرح متفاوتي از تلسكوپ گريگوري داشت و نسبتا ساده‌تر بود و اين آغاز دوره جديدي در اكتشافات فضايي بود البته با اينكه فقط چند سال بعد از نيوتن طرح‌هايي با مزاياي بيشتر توسط افرادي چون كاسگرين مطرح شد. اما همچنان سادگي طرح نيوتن باعث ادامه پيدا كردن ساخت تلسكوپ نيوتني مخصوصا در بين منجمان آماتور شد.

داستان تلسكوپ نيوتن هم از اين قرار بود كه وي پس از كار گريگوري با خود فكر كرد كه مي تواند با روش بهتري اين كار را انجام دهد.

نيوتن در اواخر ماه مارس به منزلش در كمبريج برگشت، تمام وسايل ضروري را تهيه نمود و مصمم شد كه تلسكوپش را بسازد.

او به جاي آينه از يك فلز صاف و صيقلي شده ( كه آلياژ مخصوصي از تركيب مس و قلع با كمي آرسنيك بود ) استفاده كرد، چون در آن زمان مردم روش ساختن آينه مقعر با نقره اندود كردن يك طرف شيشه را ابداع نكرده بودند. ظرف مخصوصي تهيه و فلز‌ها را در آن ذوب كرد و چون گاز سمي توليد مي‌كرد تا آنجا كه مي‌توانست آن را دور از محل كار خود قرار داده بود. سپس فلز را در قالب ريخت و بعد آن را جلا و صيقل ‌داد تا اين كه توانست آينه بسيار خوبي بسازد.

آن را داخل لوله پنج اينچي قرار داد و در كانون آينه اصلا آينه تخت كوچكي قرار داد كه نور جمع شده از آينه اصلي را به طرف سوراخي روي بدنه لوله منعكس مي‌كرد و در آنجا هم يك عدسي شيئي تصوير را بزرگ مي‌كرد. پس از آزمايش اين تلسكوپ او فهميد كه به موفقيت بزرگي رسيده است براي همين نمونه بزرگتري از آن را براي انجمن سلطنتي انگلستان ساخت و اينچنين بود كه طرح او در مدت كوتاهي فراگير شد.

(ابعاد تاريخي از كتاب پيشگامان دانش اخترنشاني اثر سوليوان برداشت شده است.)