پرزیدنتی که ماه را فتح کرد

این روزها و با توجه به بازنشستگی شاتل‌های فضایی در آینده خیلی نزدیک٬ به نظر می‌رسد ناسا٬ سازمان هوا و فضانوردی ملی ایالات متحده آمریکا٬ یک بار دیگر درحال برنامه‌ریزی برای تولید راکت‌های فضایی غول‌پیکری است که قادر به ارسال انسان به ماورای مدارهای کم‌ارتفاع اطراف زمین باشند. جدی شدن ‌تحقیقات درباره مریخ٬ سیاره سرخ همسایه زمین و یا آنگونه که ایرانیان آن را می‌نامیدند٬ سیاره بهرام٬ پروژه مارس۵۰۰ و آخرین پرواز فضایی شاتل ایندیور که تصور می‌شود شاید آخرین پرواز شاتل‌های فضایی نیز باشد٬ همگی خبر از یک رویداد بزرگ دارند. رویداد بزرگی که ذهن‌ها را به سمت عظیم‌ترین پروزه فضایی نوع بشر هدایت می‌کند. تقارن این موضوع با سالروز آغاز یکی از مهمترین٬ تأثیرگذارترین و بلندپروازانه‌ترین پروژه‌های فضایی بشر٬ دانش فضایی را بر آن داشت تا نگاهی اجمالی بر شکل‌گیری طرح آپولو بیاندازد. مأموریت‌های چندگانه‌ای که در نهایت پای نوع بشر را به سطح جرم فضایی دیگری غیر از زمین رساند. 
 

پنجاه سال پیش در چنین روزهایی حدود شش هفته از پرواز تاریخی یوری گاگارین گذشته بود و جامعه آمریکایی سرخورده از شکستی جانانه به دنبال کاری سترگ و عظیم بود تا حس برتری‌جویانه خود را ارضاء نماید. شکست از رفقای روسی به طرز فجیعی دموکرات‌ها را که در آن روزها کنترل دولت را به تازگی در دست گرفته بودند٬ تحت فشار قرار داده بود.

پنجاه سال پیش در چنین روزهایی حدود شش هفته از پرواز تاریخی یوری گاگارین گذشته بود و جامعه آمریکایی سرخورده از شکستی جانانه به دنبال کاری سترگ و عظیم بود تا حس برتری‌جویانه خود را ارضاء نماید. شکست از رفقای روسی به طرز فجیعی دموکرات‌ها را که در آن روزها کنترل دولت را به تازگی در دست گرفته بودند٬ تحت فشار قرار داده بود.

پنجاه سال پیش در چنین روزهایی حدود شش هفته از پرواز تاریخی یوری گاگارین گذشته بود و جامعه آمریکایی سرخورده از شکستی جانانه به دنبال کاری سترگ و عظیم بود تا حس برتری‌جویانه خود را ارضاء نماید. شکست از رفقای روسی به طرز فجیعی دموکرات‌ها را که در آن روزها کنترل دولت را به تازگی در دست گرفته بودند٬ تحت فشار قرار داده بود.

همین موضوع باعث شد تا جان اف کندی٬ پرزیدنت وقت ایالات متحده آمریکا در ۲۵ می ۱۹۶۱ راهی کنگره این کشور شود تا نمایندگان ملت آمریکا را برای گشاده‌دستی و ولخرجی در پروژه‌ای آنقدر بزرگ که دیگر کسی را میل رقابت با آن نباشد٬ ترغیب کند.

سخنرانی تاریخی پرزیدنت کندی در کنگره آمریکا که نیازهای ملی فوری نامیده شد٬ دریچه جدیدی به روی بشریت گشود که میوه آن در کمتر از ۱۰ سال بعد رسیده و خوش عطر و بو شده بود٬ وقتی برای نخستین بار بشری از سیاره زمین٬ رد پای خود را برای همیشه بر سطح ماه باقی گذاشت.

اجازه دهید قدری زمان را به عقب برگردانیم به چهارم اکتبر ۱۹۵۷ زمانی که رقیب اصلی ایالات متحده آمریکا در بازی کودکانه‌ای که جنگ سرد نامیده می‌شد برگ برنده‌ای رو کرد که بازی را به نفع او برمی‌گرداند. بیپ‌های منظم و قطع‌نشدنی اسپوتنیک۱٬ اولین ماهواره دنیا٬ جهان را وارد عرصه جدیدی نمود و خواب از چشمان ابرقدرت غربی ربود. آمریکایی‌ها که به نوعی خود را برادر بزرگتر دنیای غرب می‌دانستند با این قدم بزرگ شوروی‌ها به شدت تحقیر شده بودند. اما هنوز چشم از ضربه نخست باز نکرده بودند که روس‌ها ضربات بعدی را محکمتر وارد کردند. اولین موجود زنده زمینی در فضا که سگی به نام لایکا بود و بعداْ اولین انسان را نیز روس‌ها به فضا فرستادند. افتخار ارسال اولین بانوی فضانورد دنیا را نیز آنها کسب کردند. اولین کشف علمی در فضا٬ اولین سفر بین سیاره‌ای٬ اولین کاوشگر فضایی به مقصد ماه و مریخ و زهره٬ اولین تصویر از سمت به اصطلاح تاریک ماه و اولین و تنها تصویر ارسالی از سطح سیاره ناهید (زهره) و ... همچنان لیست افتخارات رفقا در کاخ کرملین پر تعدادتر و فشارهای سیاسی و اجتماعی بر کابوهای کلبه عموسام فزونی می‌یافت. آمریکاییها باید کاری می کردند تا این تحقیر روزافزون جایی متوقف می‌شد.

اسپوتنیک-۱٬ اولین ماهواره بشر در فضا

اما داستان اصلی ما از روزهای پایانی سال ۱۹۶۰ زمانی که جان اف کندی به عنوان سی و پنجمین رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا قسم یاد کرد آغاز می‌شود. کندی که با شعار برتری موشکی و فضایی نسبت به رقیب اصلی جنگ سرد قدم به رقابت‌های انتخاباتی گذاشته بود تنها پس از چند ماه از تحویل گرفتن اتاق خود در کاخ سفید با خبر ویران کننده پرواز مداری یوری گاگارین نخستین فضانورد دنیا روبرو شد. کندی یادداشتی برای معاون خود لیندون بی جانسون نوشت و در آن از وی خواست که وضعیت ایالات متحده آمریکا را در زمینه تکنولوژی فضایی بررسی نماید و طرحی برای برتری این کشور در دسترسی به فضا ارائه کند. یک هفته‌ای طول کشید تا جانسون پاسخ خود را به پرزیدنت ایالات متحده آمریکا بنویسد. پاسخی که سرنوشت فعالیت‌های فضایی بشر را به شدت دگرگون کرد. در آن نامه جانسون قید کرده است: سفر سرنشین‌دار به ماه آنقدر بزرگ و دست‌نیافتنی است که بتواند سالها آمریکا را در حاشیه امنیت برتری در صنعت فضایی دنیا قرار دهد.

پرواز مداری و پرواز زیر مداری  در مهندسی فضایی ما با دو اصطلاح پرواز مداری و پرواز زیرمداری مواجه هستیم. به هر محموله‌ای که بتواند از مرزهای فضا، یعنی ارتفاع ۱۰۰ کیلومتر از سطح دریا (خط کارمن)، فراتر رود، محموله‌ی فضایی گویند.  پرواز محموله فضایی که قادر به دستیابی به سرعت مداری باشد را پرواز مداری می‌نامند و این بدان معنی است که محموله فضایی از نظر تئوری تا ابد به دور زمین خواهد چرخید و سقوط نخواهد کرد. اما در پروازهای زیر مداری محموله تقریباً به صورت عمودی پرتاب می‌شود و پس از رسیدن به نقطه‌ی اوج مانند یک سنگ سقوط خواهد کرد.

کمی بعد و پس از مذاکرات و مشورت‌های مفصل با کارشناسان و خبرگان و تنها کمی بیش از یک ماه پس از سفر تاریخی یوری گاگارین به فضا، رئیس جمهور وقت ایالات متحده آمریکا٬ حمایت قاطع خود را از پروژه‌ای آنقدر عظیم و مشکل که از نظر او برتری آمریکا را در سفر به فضا اثبات نماید اعلام نمود و از نمایندگان کنگره درخواست کرد تا با طرح او برای سفر سرنشین‌دار به ماه موافقت نمایند. کار عظیم پروژه سفر به ماه اکنون رسما آغاز شده بود و طبق وعده کندی می‌بایستی تا قبل از سال ۱۹۷۰ تحقق می‌یافت.در آن زمان ناسا تنها توانسته بود آلن شپرد را از طریق پرواز زیر مداری به فضا بفرستد و فناوری فضایی آنها برای ارسال فضانوردی به مانند یوری گاگارین که سفر به فضا را از طریق یک پرواز مداری تجربه کرده بود بسیار عقب‌افتاده محسوب می‌شد. نخست وزیر وقت اتحاد جماهیر شوروی پرواز فضایی آلن شپرد نخستین فضانورد آمریکایی را در مقایسه با پرواز مداری یوری گاگارین به پرش یک کک تشبیه کرده بود. حتی کارمندان و مهندسان ناسا نیز در آن زمان به آرزوی بلندپروازانه رئیس جمهور کشورشان با دیده تردید می‌نگریستند. اما داشتن هدف بزرگ خود همیشه راه‌گشا است. کنگره آمریکا با بودجه ۲۵ میلیارد دلاری ناسا موافقت کرد و بدینسان جنبش ملی بزرگی به راه افتاد تا آرزوی برتری‌جویانه یک ملت برآورده شود. در اوج این فعالیتها حدود ۴۰۰ هزار نفر به طور مستقیم و غیر مستقیم در استخدام ناسا بودند و ۲۰ هزار شرکت، دانشگاه، مرکز تحقیقاتی و واحد صنعتی مختلف برای ناسا کار می‌کردند. در دوازدهم سپتامبر ۱۹۶۲ جان اف کندی در نطقی تاریخی در دانشگاه رایس رسما استراتژی فضایی ایالات متحده آمریکا برای ارسال و بازگرداندن فضانورد به ماه تا پایان دهه 60 را ارائه نمود. در آن نطق مهیج جمله‌ای تاثیرگذار وجود دارد که می‌گوید:

آرزوی جان اف کندی سرانجام در ۲۰ جولای ۱۹۶۹ زمانی که نیل آرمسترانگ از ماه‌نشین ایگل خود فرود آمد و بر سطح ماه قدم گذاشت٬ به حقیقت پیوست. بی‌شک این قدم کوچک نیل آرمسترانگ و فضانورد همراهش باز آلدرین٬ گامی بزرگ برای بشریت بود که آینده جهان را به شدت تحت تاثیر خود قرار داد.

بسیاری لحظه‌ی تاریخی قدم گذاشتن نیل آرمسترانگ بر سطح ماه را در ۲۰ام جولای ۱۹۶۹ زمان پایان مسابقه‌ی فضایی می‌دانند که با برتری آمریکا در آخرین و مشکل‌ترین مرحله این مسابقه توأم بود. اما برخی نیز با به رخ کشیدن توانایی‌ها و جلوداری چند ساله‌ی شوروی، این کشور را پیروز سر به زیر و آرام این چشم و هم‌چشمی فضایی می‌دانند.

شکی نیست که عقب ماندن از این قافله دانایی و توانایی به منزله از دست دادن بسیاری از منافع و تصمیم‌گیری‌ها در آینده دارد. نوع بشر امروزه در لحظه‌ای تاریخی ایستاده است که کوله‌باری از اندوخته‌های علمی و فناوری راه او را هموارتر از پنجاه سال پیش کرده‌اند. حال آرزوها بزرگ‌تر و رؤیاها دست‌نیافتنی‌تر به نظر می‌رسند. بشر سودای کسب ثروت از فضا را در سر دارد و به دنیای زیر آب‌های یخزده قمر زیبای مشتری٬ اروپا٬ فکر می‌کند. بشر همچنین خود را برای زندگی طولانی مدت در مدار بین ستاره‌ای آماده می کند.

شرکت‌های خصوصی امروز آماده هستند تا دستاورد‌های پنجاه ساله بشر را درباره سفر به فضا با مبلغی که حتما روز به روز کاهش خواهد یافت در اختیار همه علاقمندان قرار دهند. خبرهای مربوط به ساخت فضاپیماهای شخصی و فرودگاه‌های فضایی مخصوص توریست‌هاروز به روز افزایش می‌یابند. بلندای آرزوها و تصورات نوع بشر را مرزی محدود نکرده است. شاید پنجاه سال بعد از طرح‌هایی سخن بر زبان آوریم که امروزه فقط در داستان‌های علمی تخیلی غیر قابل باور درباره‌اشان می‌خوانیم و می‌نویسیم. به رؤیاهایتان بال پرواز دهید. آینده مال ما است.

نویسنده: شهرام یزدان پناه

منبع: دانش فضایی