تصوير برداري خدمه ايستگاه فضايي بين المللي از ابرهاي شب تاب

دانشمندان درخصوص علت پيدايش ابرهاي نازك آبي رنگي كه با درخشش كهربايي خود مناظر زيبايي را به وجود مي آورند ، اختلاف نظر دارند.

دان پتي ،يكي از خدمه ايستگاه فضايي بين المللي در گفتگويي تلويزيوني كه از طريق تلويزيون ناسا پخش شد، گفت در طي هفته گذشته خدمه ايستگاه بارها به مشاهده ابرهاي noctilucent كه به ابرهاي شب تاب يا NLC نيز معروفند، پرداخته اند.اين گونه از ابرها كه در ارتفاعي بين 80 تا 100 كيلومتري سطح زمين و در جايي كه مي توان آن را مرز اتمسفر زمين و فضا ناميد ، تشكيل مي شوند به رنگ آبي خيره كننده اي مي درخشند و اگرچه گاهگاهي مي توان آنها را از روي زمين نيز مشاهده كرد اما منظره اين ابرها از فضا بسيار واضحتر و آشكار تر است. ابرهاي شبتاب گونه جديدي از ابرها هستند كه تاريخچه ديده شدن آنها به سال 1263 خورشيدي (1885 ميلادي) باز ميگردد.

در آن سال آتشفشان كوه كاركاتوا در كشور اندونزي يكي از عظيم ترين فعاليتهاي آتشفشاني خود را آغاز كرده بود ، به طوريكه خاكستر ناشي از اين فعاليت آتشفشاني تا ارتفاع 80كيلومتري سطح زمين پرتاب مي شدند.در طي اين مدت ساعتي پس از غروب كساني كه به تماشاي آسمان مي نشستند ابرهاي ميله اي شكلي را مي ديدند كه با تلالو آبي درخشاني در آسمان مي درخشيدند . دانشمندان در آن زمان احتمال مي دادند كه اين ابرها ناشي از فعاليت اين كوه آتشفشاني باشد.اما اين ابرها بسيار پيچيده تر از آن چيزي بود كه ابتدا تصور مي شد ، چراكه پس از پايان فعاليتهاي آتشفشاني اين كوه و آرام گرفتن ذرات غبار و خاكستر ناشي از آن نيز مشاهده اين ابرهاي مرموز و زيبا نه تنها ادامه يافت بلكه گسترش بيشتري نيز پيدا كرد. اگر تا صد سال پيش اين ابرها تنها در عرضهاي شمالي يا جنوبي ديده مي شدند امروزه دامنه رويت اين ابرها به عرضهاي مياني نيز كشده شده است.

دان پيت ، خدمه ايستگاه فضايي بين المللي كه تصوير واضح او از اين ابرها در بالاي اين صفحه نشان داده شده است.بين سالهاي 1362 تا 1372 در آزمايشگاه ملي لس آلاموس در آمريكا به تحقيق در خصوص اين ابرها پرداخته است.وي در مورد اين ابرها مي گويد اين ابرها قطعا درون جو زمين و در طبقات فوقاني لايه موسوم به mesosphere قرار دارند . اين لايه از جو زمين در ارتفاعي بين 50 تا 85 كيلومتر از سطح زمين قرار دارد و دماي آن 125 درجه سانتيگراد زير صفر و 100 ميليون برابر خشك تر از صحراهاي زمين است. با وجود اين اين ابرها قطعا از كريستالهاي كوچك آب تشكيل شده اند . اندازه اين كريستالها از اندازه ذرات معلق درون دود سيگار نيز كوچكتر هستند و همين بلورهاي كوچك عامل درخشش اين ابرها با رنگ آبي منحصر به فرد آن است.

پيدايش اين ابرها در اين ارتفاع براي دانشمندان تعجب برانگيز است چراكه براي تشكيل ابر علاوه بر وجود مولكولهاي آب بايد نوعي از ذرات معلق نيز موجود باشند كه مولكولهاي آب به آن چسبيده و ابر را تشكيل دهد. در ابرهاي معمولي كه در ارتفاع هاي پايين تشكيل مي شوند ذرات گرد و غبار سطح زمين و صحراهاي آن كه توسط بادهاي شديد به آسمان بلند شده اند ، اين نقش را بر عهده مي گيرند. اما در ارتفاعي كه ابرهاي شب تاب ظاهر مي شوند امكان اين امر وجود ندارد.شايد در سال 1263 آتشفشان بزرگ اندونزي توانسته باشد ذرات را به اين ارتفاع پرتاب كند و باعث پديدار شدن اين ابرها شود اما قطعا پس از آن علل ديگري در پيدايش ابرها دخالت داشته اند.گروهي از دانشمندان حدس مي زنند شايد ذرات فضايي در تشكيل اين ابرها دخالت داشته باشند.

ذراتي كه شايد در اثر گذر دنباله دارها و ورود شهابسنگها به جو زمين در اين ناحيه از جو زمين باقي مي مانند. اگرچه در اين خصوص نتيجه قطعي به دست نيامده است اما در عوض براي توضيح چگونگي انتقال مولكولهاي آب به اين ارتفاع مشكلي وجود ندارد. مولكولهاي آب توسط جريانهاي قوي باد كه در تابستانها ايجاد مي شود از لايه هاي مياني جو به اين منطقه منتقل مي شوند و اين امر علت اين واقعيت را توضيح مي دهد كه چرا اين ابرها تنها در تابستانها ديده مي شوند و زمستانها نمي توانيم آنها را ببينيم .اين ابرها همچنين ممكن است نتيجه اي از تاثيرات گرم شدن زمين در اثر پديده گلخانه اي باشد اين احتمال به ويژه از آنجا تقويت مي شود كه بدانيم اولين مشاهدات اين ابرها در آغاز انقلاب صنعتي بوده است. در حال حاصر سوالات جدي در خصوص اين ابرها مطرح است.

آيا اين ابرها نشانه اي از تغييرات آبو هوايي زمين است ؟ آيا نشان از يك بارش شهابي ناشناخته دارد؟ ممكن است پاسخ هر دو اين سوالات مثبت باشد. ناسا در سال 1384 ما هواره جستجوگري به نام Aeronomy of Ice in the Mesosphere يا AIM را به مداري در ارتفاع 550كيلومتري سطح زمين پرتاب خواهد كرد كه به كمك داده هاي اين ماهواره دانشمندان تصوير بهتري از اين ابرها به دست خواهند آورد. اين ماهواره با كمك دوربينها و حسگرهاي گوناگون خود تصاوير كاملي از اين ابر ها تهيه خواهد كرد و به اندازه گيري دما و تركيب شيميايي اين ابر ها خواهد پرداخت و در عين حال به شمارش ذرات معلق در نواحي بالايي جو و زيرنظر گرفتن شهابهايي خواهد پرداخت كه با جو زمين برخورد مي كنند. بدين ترتيب تمامي پارامترهاي لازم براي درك بهتر اين ابرها در اختيار دانشمندان قرار خواهد گرفت . تا آن زمان تنها مي توان از ديدن اين ابرها لذت برد. اگر امكان آن را نداريد كه از فضا به اين ابرهاي درخشان آبي بنگريد، نگران نشويد. تابستانها فرصتي است كه به جستجوي اين ابرها برويد .

در عرضهاي جغرافيايي بالاي 40 درجه در فاصله زماني 30 دقيقه تا يك ساعت پس از غروب خورشيد يعني هنگاميكه خورشيد 6 تا 16 درجه زير افق قرار دارد به جستجوي اين ابرها بپرازيد. اين ابرها به شكل نوارهاي رشته رشته و آبي درخشاني ديده خواهند شد. در زماني كه به جستجوي آنها مي رويد دوربين عكاسي خود را نيز فراموش نكنيد ، چراكه احتمال كمي وجود دارد كه بتوانيد آنها را در شرايط مناسب عكاسي ببينيد و اگر چنين فرصتي را از دست دهيد احتمال تكرارا آن بسيار اندك خواهد بود.

منبع :www.nojum.ir