.
سال 2014 مملو از رخدادهای هیجانانگیز و اکتشافات بسیار مهم در زمینهی نجوم و اخترفیزیک بوده است. از مطالعات مریخ گرفته تا دلایلی بر وجود مادهی تاریک، از مشاهدهی نوترینوها تا نشاندن اولین فضاپیما بر روی یک شهابسنگ، همگی وقایع مهم سال گذشته را تشکیل میدهند. در ادامه برخی از رخدادهای مهم سال 2014 را به طور خلاصه بیان میکنیم.
کاوش مریخ
سال 2014 پنجاهمین سالگرد فرستادن اولین کاوشگر تاریخ به مریخ بود. در این سال همچنین مطالعات جدیدی دربارهی این سیارهی سرخ نشان دادند که احتمال حیات در مریخ وجود دارد. این احتمال با کشف مواد شیمیایی آلی کربندار توسط کاوشگر کنجکاوی مطرح شد. البته محققان بر این نکته تاکید کردهاند که کشف این مواد آلی نشاندهندهی وجود یا عدم وجود حیات نیست و صرفا احتمال آن را مطرح میکند. محققان این پروژه همچنین کشف قبلی متان در مریخ را تایید کردند، هرچند ردی از متان در سال پیش مشاهده نشده است. موجودات زنده در زمین مقدار زیادی متان تولید میکنند، در نتیجه مشاهدهی این ماده در مریخ میتواند شاهد دیگری بر حضور حیات در مریخ باشد.
تصویری از کاوشگر کنجکاوی توسط دوربینی روی یکی از بازوهای خود کاوشگر
لاوه بر کاوشگر کنجکاوی، در سپتامبر 2014 سفینهی دیگری به اسم «ماوِن» بر روی مریخ فرود آمد که هدف آن کشف رخدادهایی است که مریخ را از سیارهای با رود و دریاچه به یک کویر یکنواخت تبدیل کرده است. دو روز بعد از فرود «ماون» کاوشگر «مام» بر روی مریخ فرود آمد که دارای دوربینی است که تاکنون عکسهای متنوعی از مریخ فرستاده است. همچنین چهار دستگاه دیگر نیز بر روی آن قرار گرفته است که به مطالعهی سطح و جو مریخ میپردازند.
مهبانگ, تلسکوپ «بایسپ2» و امواج گرانشی
گروه تحقیقاتی بایسپ2 در ماه مارس، نتایج تحقیقات گستردهشان دربارهی مهبانگ را منتشر کردند که سر و صدای زیادی کرد. تلسکوپ بایسپ2 که در آنتارکتیک قرار دارد تابش زمینهی کیهانی را رصد میکند. طرحهایی که در سال 2014 از تابش زمینهی کیهانی مشاهده کردند نشان میداد که عالم بعد از مهبانگ به سرعت منبسط شده و این انبساط، امواج گرانشی تولید کردهاند. این نتایج در سپتامبر توسط محققان ماهوارهی پلانک زیر سؤال برده شدند.
تلسکوپ بایسپ2 و نتایج آن
آنها نشان دادند که طرحهای مشاهدهشده در تابش زمینهی کیهانی میتوانند ناشی از گاز و غبار کهشکان راه شیری باشند. در حال حاضر دو گروه بایسپ2 و پلانک در حال مقایسهی دادههایشان برای فهمیدن بهتر این نتایج هستند.
فرود «فیله» بر روی یک شهابسنگ
در 2014 برای اولین بار یک کاوشگر بر روی یک شهابسنگ نشانده شد. این پروژهی حیرتانگیز توسط آژانس فضایی اروپا انجام شد. خوشبختانه کاوشگر فیله قبل از اینکه از کار بیفتد توانست مطالعهی مختصری بر روی سنگهای این شهابسنگ انجام دهد. سفینهای که کاوشگر فیله را بر روی خود حمل میکرد، رزتا نام داشت که به مدت ده سال، حدود 6.4 میلیارد کیلومتر را طی کرد تا به شهابسنگ 67p رسید. کاوشگر فیله بعد از ترک سفینهی رزتا حدودا 510 کیلومتر را به تنهایی طی کرد و بعد از رسیدن به شهابسنگ، دو مرتبه با سطح آن برخورد کرد تا نهایتا کاملا فرود آید. متاسفانه فیله در جایی از شهابسنگ فرود آمد که در سایه قرار دارد و باطری خورشیدی آن نتوانست شارژ شود.
تصویر خیالی از فیله بر روی شهابسنگ
قبل از اینکه شارژ باطری تمام شود، فیله توانست کمی دادهی علمی جمعآوری کند، از جمله مولکولهای آلی در ترکیب شهابسنگ. یکی از دستگاههای این کاوشگر نیز تلاش کرد تا سطح شهابسنگ را بتراشد و به نظر رسید که این سطح بسیار سخت است.
مادهی تاریک
محققان با استفاده از فضاپیمای اروپایی نیوتون XMM سیگنال مرموزی را کشف کردند که از سمت کهکشان آندرومدا و خوشهی کهکشانی برساوشی رصد شدند. این سیگنال مربوط به هیچ مادهی شناختهشدهای نمیشد. یکی از توضیحات ممکن، مادهی تاریک است. هرچند پروژههای بسیاری در راستای کشف مادهی تاریک فعالیت میکنند، این ماده تا به حال به طور مستقیم و قطعی کشف نشده است. مطالعات نظری نشان میدهند که مادهی تاریک 80% ماده در عالم را تشکیل میدهد و در نتیجه نیروی گرانشی قابل اندازهگیری را بر مادهی معمولی مثل کهکشانها اعمال میکند. هرچند هنوز هویت سیگنال مشاهدهشده کشف نشده است ولی مادهی تاریک میتواند دلیل خوبی بر وجود این سیگنال مشاهدهشده توسط این فضاپیما باشد.
برداشت هنری از فضاپیمای نیوتون-XMM
نوترینوهای خورشیدی
یکی از راههای رصد خورشید، مطالعهی ذراتی است که از آن به ما میرسد. پژوهشگران آزمایش بورکسینو در آزمایشگاه ملی گرن-ساسو در ایتالیا در ماه آگوست اعلام کردند که نوترینوهایی که در فرآیند همجوشی در خورشید به وجود آمدهاند را آشکار کردهاند. از آنجایی که نوترینوها به ندرت با ماده واکنش انجام میدهند، میتوانند به راحتی از خورشید فرار کرده و بدون برخورد به مادهی دیگری به زمین برسند. آشکارسازی نوترینوهای خورشیدی امکان بررسی فرآیندهای همجوشی را در مرکز خورشید فراهم میآورند. همچنین بررسی این نوترینوها میتواند به شناخت تبدیل طعمهای (گونههای) مختلف نوترینو و نوسانات آنی آنها کمک کند.
آزمایش بورکسینو در گرن ساسوی ایتالیا که نوترینوهای خورشیدی را آشکار میکند
نوترینوهای اخترفیزیکی
همانطور که گفتیم نوترینوها به ندرت با ماده واکنش انجام میدهند و برای آشکارسازی آنها به مقدار زیادی ماده نیاز است. رصدخانهی آیسکیوب که در قطب جنوب واقع شده است برای آشکارسازی این نوترینوها از یک کیلومتر مکعب یخ قطبی استفاده میکنند. در مورد نحوهی کار این مقاله قبلا اینجا نوشتهایم.
نوترینوهای اخترفیزیکی که توسط رصدخانهی آیسکیوب آشکار میشوند
پژوهشگران این رصدخانه در سال 2014 با استفاده از روش جدیدی دادههای رصدخانه را تحلیل کرده و نتایج سال 2013 را تایید کردند. این نتایج جالب در واقع مربوط به کشف نوترینوهای پرانرژی هستند که در منابع اخترفیزیکی تولید شده و به زمین میرسند.
سیاهچاله با جرم متوسط
سیاهچالهها جرمهای مختلفی دارند. برخی از آنها جرمی از چند تا حدود 30 برابر جرم خورشید دارند که در یک دسته قرار میگیرند و برخی دیگر ابرپرجرمند که از میلیونها تا میلیاردها برابر جرم خورشید را دارا هستند. ماه آگوست مقالهای در نشریهی نیچر چاپ شد که منبع درخشانی را در پرتوایکس مشاهده کرد که در نزدیکی کهکشان ستارهزای M82 واقع است و M82 X-1 نامیده میشود. این منبع 428 برابر خورشید جرم دارد و به احتمال زیاد یک سیاهچاله است. این مطالعه نشان داد که سیاهچالهها با جرمهای متوسط نیز وجود دارند.
بخار آب در قمر اروپا و سیارک سِرِس
در سال گذشته منجمان نشانهایی از وجود بخار آب در جو اروپا که قمر مشتری است، و همچنین در سیارک سرس یافتند. دانشمندان مدارک زیادی مبنی بر وجود اقیانوسی زیر سطحی از یخ در اروپا پیدا کردهاند. مشاهدات جدید نشان میدهند که فرآیندهایی در اروپا وجود دارند که بخار آب را به فضا میفرستد. محققان، مولکولهای هیدروژن و اکسیژن در جو این قمر کشف کردهاند که به احتمال زیاد ناشی از مولکولهای آب حاضر در این قمر هستند.
قمر اروپا که سطح یخی دارد
مطالعهی دیگری حاکی از رصدهای فروسرخ بخار آب در اطراف سیارک سرس است. این سیارک بین مریخ و مشتری واقع است.
کشف سیارهی زمینگونه در کمربند حیات
برای اولین بار، منجمان یک سیارهی زمینمانند در کمربند حیات ستارهی میزبانش کشف کردند. این سیاره ممکن است آب مایع و شرایط مناسب برای حیات را داشته باشد. این سیارهی جدید که کپلر-186ف نام دارد حدود 10 درصد بزرگتر از زمین است و حول یک ستارهی کوتولهی قرمز میچرخد. کوتولههای قرمز از خورشید کوچکتر و تاریکترند. این سیاره در کمربند حیات ستارهی کوتولهی قرمز میزبانش واقع است و برای همین آب (در صورت وجود) میتواند به صورت مایع در آن وجود داشته باشد. این سیاره توسط تلسکوپ فضایی کپلر کشف شده است. کپلر تا به حال بیش از 700 سیارهی فراخورشیدی کشف کرده است که سیاره بودن نیمی از آنها تایید شده است.
تصویری خیالی از سیارهی کپلر F186.
دیگر کشفیات مهم
علاوه بر موارد بالا، کشفیات بسیار مهم دیگری نیز در سال 2014 به وقوع پیوسته است، از جمله: مقارنهی مریخ با یک شهابسنگ که گرد و غبار زیادی را برای مطالعه از خود برجا گذاشت، مشاهدهی یک کوازار توسط تلسکوپ کک که به شناخت ساختار عالم کمک میکند، دو خسوف کامل که جذابیتهای زیادی برای منجمان و علاقهمندان آسمان دارد و بسیاری پژوهش جالب دیگر.
منبع : astronomy.com & space.com