زندگى من با اینشتین

والرى جيمسون

مقدمه: «فرانسيس اوريت» در سال 1934 در «سونوكس» در ايالت كنت به دنيا آمد. پس از گرفتن مدرك كارشناسى فيزيك، به «امپريال كالج» در لندن رفت و به مطالعه زمين شناسى و لايه هاى مغناطيسى زمين پرداخت. در 1960 با فيزيك دماى پايين آشنا شد و به دانشگاه پنسيلوانيا رفت و بر روى فيزيك هليم مايع، به تحقيق پرداخت. در همان سال ها آزمايشى براى تحقيق پيش بينى چرخش فضا - زمان در نسبيت عام اينشتين به ذهنش رسيد. براى انجام اين آزمايش، در سال 1962 به دانشگاه استانفورد در حومه سانفرانسيسكو رفت. وى تا اين زمان استاد فيزيك دانشگاه استانفورد است كه حاصل تلاش وى 90 مقاله در فيزيك و كتابى زيبا در شرح حال «جيمز كلرك ماكسول» است.

oدر هنگام نصب ماهواره GP-B در مدار، كجا بوديد؟

در اتاق كنترل سايت ناوبرى ماهواره.

oراكت ها درست در لحظه مورد نظر عمل كردند و ماهواره در مدار درست خود قرار گرفت. آيا از اين نگران نبوديد كه حتى يك ثانيه دير عمل كردن يكى از تجهيزات، باعث نابودى همه زحمات ساليان گذشته شما بشود؟

خيلى زياد نگران بودم. قراردادن ماهواره در مدار براى روز قبل برنامه ريزى شده بود، و پرواز هم سه دقيقه تاخير داشت. در صورت كوچكترين اشتباه در زمان بندى، هيچ كس نمى توانست جلوى از بين رفتن ماهواره را بگيرد.

oوقتى عمليات نصب با تاخير روبه رو شد، چه احساسى داشتيد؟

خب اين مشكل بزرگى به نظر نمى رسيد. اما بايد بگويم كه شايد احساس بسيار بدى داشتم. ما بهترين زمان را براى نصب انتخاب كرده بوديم و حالا عمليات به تاخير مى افتاد. اما در هنگام نصب با آرامش قضيه را دنبال مى كردم. چيزى در درونم مى گفت كه عمليات با موفقيت انجام مى شود.

oوقتى كه عمليات با موفقيت انجام شد احساس راحتى مى كرديد يا نه؟

وقتى راكت هاى دلتا - 2 روشن شدند تا مراحل پايانى نصب انجام شود، دوربين هاى روى ماهواره GP-B نشان دادند كه صفحات خورشيدى هنوز در حالت بسته هستند. آن موقع خيلى هيجان زده بودم. مى ترسيدم كه صفحات به موقع باز نشوند. اما اين گونه نشد و همه چيز خوب بود.

oآيا هنوز نتايج اوليه اى از اين ماهواره به دست شما رسيده است؟

هنوز نه، تحقيق اين تئورى در اين آزمايش زمان زيادى مى برد.

oچه چيزى براى شما در آزمايش كردن نسبيت عام، جالب بود؟

وقتى دوازده ساله بودم پدرم كتاب هاى اينشتين را كه براى عامه نوشته بود، برايم مى خريد. يكى از اين كتاب ها كه هميشه روى ميز شام بود كتاب «معانى نسبيت» بود. (در فارسى: مفهوم نسبيت، باوهانى، وى به مغناطيس علاقه مند شد كه موجب شد وى چند مغناطيس سنج، براى اندازه گيرى ميدان هاى مغناطيسى بسياركوچك، اختراع كند. وى اين مغناطيس سنج ها را براى پيدا كردن لايه هاى مغناطيسى پوسته زمين به كار گرفت). گروه ما با همكارى گروه ديگرى از «كمبريج» مطالعاتى روى لايه هاى مغناطيسى زمين انجام داد كه تا آن زمان انجام نشده بود.

oپس چرا زمينه تحقيقاتى خود را عوض كرديد؟

پس از حدود 5 سال زمين شناس بودن و فيزيكدان بودن تصميم به انتخاب دومى گرفتم. من به زمين شناسى بسيار علاقه داشتم. اما به نظرم به اندازه كافى، كار زمين شناسى كرده بودم. مى خواستم به دنياى فيزيك برگردم.

oسخت بود؟

خوشبختانه، در آن روزها با افرادى مثل «فيليپ موريس» از «امپريال كالج» و يك فيزيكدان آمريكايى كه روى پروژه منهتن ?ا ساخت بمب اتم براى ارتش آمريكا - م.) كار مى كرد، صحبت كردم. كتاب «هليم مايع» نوشته كنت اتكينز از دانشگاه پنسيلوانيا را هم مطالعه كردم كه باعث شد به اين زمينه تحقيقاتى در فيزيك علاقه مند بشوم و از همان دانشگاه درخواست پذيرش بدهم. حدود دو سال روى فيزيك دماهاى پايين و هليم مايع، مطالعات بنيادى انجام دادم.

oپروژه GP-B كى و چگونه شكل گرفت؟

در ابتدا مطمئن نبودم كه اين پروژه را انتخاب كنم. در دوران دانشجويى «ويليام فيربنك» از دانشكده فيزيك دانشگاه استانفورد براى يك سلسله سخنرانى در مورد آزمايش هاى مهمى كه مى تواند توسط تكنيك هليم مايع انجام شود، به دانشكده ما آمد. در آن سخنرانى ها بود كه طى صحبت هاى اتكينز و فيربنك ايده اين طرح به ذهن من آمد. در 1962 به دانشگاه استانفورد رفتم و از همان جا بود كه كار بر روى «كاوشگر گرانش» آغاز شد.

oچرا ساخت ماهواره بيش از 40 سال طول كشيد؟

تا پيش از 1981 عملاً تكنولوژى ساخت اين ماهواره در دسترس نبود. ما تنها روى طرح ها كار مى كرديم. در آن زمان با همكارى ناسا، كار ساخت ماهواره را آغاز كرديم.

oبا اين حال ساخت ماهواره هم 23 سال طول كشيده است.

اين به علت تفاوت عظيم بين تكنولوژى به كار رفته در اين ماهواره و تكنولوژى روز در ساير ماهواره هاست. ايده اوليه، قرار دادن ژيروسكوپ ها در داخل شاتل بود كه شاتل بايد روى يك مدار قطبى مى گشت.

oپس چرا ايده عوض شد؟

به دو دليل؛ برنامه در سال 1985 آغاز شد. اما يك سال بعد در 1986 شاتل چلنجر منفجر شد. از طرف ديگر رفتن به مدار قطبى براى شاتل هاى ناسا ممنوع شد و ما براى تحقيق وضعيت خميدگى فضا و زمان در اطراف زمين به آزمايش در مدار قطبى نياز داريم.

oحامى مالى پروژه چه ارگانى بود؟

اگر ما حامى مالى قوى داشتيم اين پروژه 8 ساله تمام مى شد و نه بيش از 20سال.

oمنظورتان از يك حامى مالى قوى كيست؟

خب، ناسا به ما كمك فراوانى كرد. اما ناسا در يك زمان پروژه هاى بسيار زيادى را در دست كار دارد كه اكثراً بسيار كاربردى هستند و باعث مى شود كه بودجه بيشترى به آنها اختصاص داده شود. اين يكى از بزرگترين مشكلات ما بود.

oتاثير اين آزمايش چه خواهد بود؟

به درك ما از طبيعت كمك شايانى مى كند. به عبارت بهتر و بنا به گفته «براد پاركينسون» اين آزمايش بشريت را يك پله به جلو مى برد.

oآيا دانشجويان نيز در انجام اين پروژه شركت داشتند؟

بله و بايد بگويم كه تلاش هاى آنها از مهمترين عوامل بود. 79 دانشجوى دكترا در اين پروژه شركت داشتند كه يك سوم آنها دانشجوى فيزيك و بقيه دانشجوى مهندسى بودند. الان هم كه تازه آزمايش شروع شده، دانشجويان دكتراى فيزيك مى توانند جذب اين گروه شوند.

oآيا آزمايش پيش از اين ملغى شده بود؟

بله هفت بار كه سه بار آنها تاثير اساسى در روندكار داشتند.

oلطفاً آنها را ذكر كنيد و بگوييد در آن زمان چه احساسى داشتيد؟

در سال ،1980 در اثر بحران هاى اقتصادى، رئيس جمهور «كارتر» تصميم گرفت كه براى توازن بودجه، از بودجه تحقيقاتى آمريكا كم كند. ناسا هم از اين قاعده مستثنا نبود. ساعت حدود 3 بعدازظهر بود كه رئيس ناسا با من تماس گرفت و به من گفت آيا روى صندلى نشسته اى؟ و من گفتم بله و سپس گفت: تصميم گرفته ام كه پروژه ات لغو شود. 4 تا 6 هفته فرصت دارى تا گزارش نهايى را بدهى.

oمنظورش چى بود؟

با خنده) اگر شما در ايالات متحده زندگى كنيد، مى فهميد كه اين يك رمز است كه براى اخراج محترمانه افراد به كار مى رود.

oچرا چنين تصميمى گرفته شد؟

ناسا نتوانسته بود كنگره را قانع كند كه اين يك پروژه مهم است.

oآيا پيش از اين با نهادهاى سياسى آمريكا درگير شده بوديد؟

خير. من حتى ساختمان سنا را هم نديده ام. اما آن زمان به دفتر يكى از اعضاى كنگره از ايالت آلاباما رفتم. چون مركز پروازهاى فضايى مارشال ناسا در اين ايالت قراردارد. و برنامه ما در حال اجرا در اين ايالت بود.

oو چه اتفاقى افتاد؟

پنج هفته به كنگره رفت و آمد داشتم و سه بار درخواست دادم تا اينكه با «هريسون اشميت» فضانورد سابق كه آن زمان سناتور بود، مواجه شدم. تلاش هاى وى نتيجه داد و ناسا قبول كرد كه بودجه اضافى به پروژه كاوشگر گرانش اختصاص دهد.

oهزينه اين كاوشگر گرانش چقدر بوده است؟

كل هزينه ساخت GP-B و قرار دادن آن در مدار بيشتر از 700 ميليون دلار نشده كه در مقابل آزمايش هاى فيزيك ذرات بنيادى كه در آنها ساخت يك شتاب دهنده ذرات فقط به تنهايى بيش از ده ميليارد دلار هزينه دربر دارد، عملاً چيز مهمى نيست.

oآيا آزمايش هاى ارزان ترى براى تحقيق نسبيت عام اينشتين امكان پذير نبوده؟

توجه كنيد كه ما براى تحقيق تمام نسبيت عام دست به اين آزمايش نزديم. نسبيت پيش از اين بارها و بارها تاييد شده است. معروف ترين اين آزمايش ها خورشيدگرفتگى سال 1919 بود كه در آن سرآرتور ادينگتون نشان داد كه نور ستارگان در جوار خورشيد خميده مى شود. و اين پيش بينى نسبيت عام را تاييد كرد. قصد ما، تحقيق پيچيدگى فضا - زمان در اطراف يك جرم در حال چرخش (زمين) بوده است. آزمايشى كه تاكنون انجام نشده و راه ديگرى براى تحقيق آن پيشنهاد نشده است

به نقل از سي پي اچ تئوري