مراغه کجاست؟
شهر مراغه از قدیمترین شهرهای ایران و آذربایجان است که در شمال غربی ایران و بر دامنه های جنوبی سهند قرار گرفته است . مراغه میلیون ها سال قبل در دوره دوم و سوم زمین شناسی ، قبل از فوران آتشفشان سهند محل استقرار و زندگی حیوانات عظیم الجثه بوده است . فسیل های یافت شده از 32 گونه پستانداران و 2 جنس پرندگان ، منطقه فسیلی مراغه را به بهشت فسیلی جهان معروف کرده است. اما اوج شهرت مراغه به خاطر دوره ایلخانیان است که پس از انتخابش به عنوان پایتخت توسط هولاکوخان، مراکز علمی نظیر رصد خانه و کتابخانه در آن احداث گردید.
به دستور چه کسی و توسط چه کسی ساخته شد؟
رصدخانه مراغه رصدخانه‌ای بود که به سفارش خواجه نصیرالدین طوسی و به فرمان هولاکو، نوه چنگیزخان مغول در شهر مراغه پایه ریزی شد و فخرالدین ابوالسعادات احمد بن عثمان مراغی، معمار معروف آن عصر نیز عملیات ساخت رصدخانه را زیر نظر خواجه به عهده گرفت.
ساختمانش چگونه است؟
حدود 40 سال پیش کاوش های مختلفی روی محوطه رصدخانه انجام شد و قسمت‌های مختلف آن را شناسایی کردند. ساختمان اصلی رصدخانه مراغه به شکل برجی استوانه‌ای ساخته شده بود که در ساختمان‌های جنبی آن کتابخانه‌ای، شامل 400 هزار جلد کتاب و محل اقامت کارکنان وجود داشته است. مدرسه علمیه ای جهت استفاده طلاب دانشجو نیز در آن مکان احداث گردیده بود.
پس به طور کلی می توان نتیجه گرفت رصدخانه از بخش های زیر تشکیل یافته است :
1- برج مرکزی رصدخانه و واحدهای نجومی وابسته
2- مدرسه ، جهت آموزش محققان جوان در رشته هایی مثل نجوم ، نور، ریاضیات، فیزیک و هندسه.
3 - کتابخانه (منابع مختلف، درباره عظمت این کتابخانه مطالب مفصلی نوشته اند.)
4 - سرای استادان و پژوهشگران
در آن چه کار می کردند؟
رصدخانه مراغه شامل ابزارآلات رصدی عظیمی بوده است که دانشمندان آن زمان با بهره گیری از نتایج به دست آمده توسط آن ها نظریه های خود را ارائه می دادند. در آن زمان منجمان برای به دست آوردن قوانین حرکات اجرام در آسمان، نیاز مبرمی به وسایل رصدی دقیق داشته اند. هرچقدر ابزارآلات رصدی مورد نیاز آن ها نظیر "ربع جداری" و "سدس" بزرگتر می بود اعداد دقیق تر به دست می آمدند. دقت ابزارآلات رصدخانه مراغه امتیازی بود که آن را در جهان مشهور کرد. نتایج زیج معروف ایلخانی حاصل فعالیت های این گونه رصدخانه است.
البته رصدخانه مراغه فقط جهت رصد ستارگان مورد استفاده قرار نمی گرفت بلکه یک سازمان علمی گسترده به شمار می آمد که بیشتر شاخه‌های دانش در آن درس داده می‌شد و مشهورترین دانشمندان آن عصر از جمله قطب‌الدین شیرازی در آن‌جا جمع شده بودند. به‌علاوه چون در آن زمان ارتباط علمی چین و ایران به علت استیلادی مغولان بر هر دو سرزمین برقرار شده بود، دانشمندان چینی در این مرکز فعالت داشتند. همچنین فیلسوف مسیحی ابن‌العبری در رصدخانه مراغه به درس‌دادن کتاب‌های اصول اقلیدوس و المجسطی بطلمیوس مشغول بود.
این فعالیت ها باعث شد مکتب مراغه بر اساس مدل هندسی نجومی ارائه شود که به جفت طوسی معروف گشت.
چه الگوهایی از آن گرفته شده است؟
رصدخانه مراغه حدود یک قرن قبل از رصدخانه سمرقند ساخته شد و همان طور که گفته شد در زمان خودش یکی از معتبرترین رصدخانه های جهان بوده است. در آن زمان به فرمان قوبیلای قآن امپراطور چین و برادر هلاکو خان کارشناسانی برای آموزش و الگو برداری از رصدخانه مراغه به این شهر آمده، پس از مراجعت به چین رصدخانه ای به تقلید از رصدخانه مراغه ساختند. علاوه بر رصدخانه چین همچنین رصدخانه های سمرقند، استانبول و هند از روی رصدخانه مراغه ساخته شده اند.
الان چه احوالی دارد
امروزه تنها پی‌های بخش‌های مختلف و بخشی از سدس سنگی این رصدخانه باشکوه باقی مانده‌است. در سال‌های اخیر نیز گنبدی برای محافظت از بقایای این بنا بر روی بخشی از آن ساخته شده‌است.
سال های سال است که وعده های بسیاری از طرف مسئولان مختلف مبنی بر اعتلای دوباره این میراث گرانقدر داده شده است اما به نظر می رسد آن طور که شایسته است به آن رسیدگی نمی شود.
ساختن یک مرکز علمی تحقیقاتی در کنار محل باستانی رصدخانه مراغه آرزوی دیرینه استادان و پژوهشگران علم نجوم در ایران است که امیدواریم هرچه زوزدتر تحقق یابد.
