چگونه اخبار و مطالب جعلی را تشخیص دهیم؟

مجله آموزش ایلیاد – از شبکه‌های اجتماعی و برنامه‌های گسترده‌ی تلویزیونی تا وبسایت‌های زرد، منابع خبری جعلی به یک موضوع جهانی تبدیل شده‌اند. یاد گرفتن اینکه چگونه جعلی بودن منابع و اخبار را تشخیص دهیم، زمان زیادی نیاز دارد. اما راه‌های سریع زیادی نیز هست که به شما می‌گویند خبر یا منبع خبر جعلی است یا حقیقی. شما می‌توانید به نحوه‌ی نگارش، سبک گفتار و گرامر موجود در متن خبر دقت کنید، نویسنده و ناشر و راوی خبر را بررسی کنید و از خود بپرسید آیا خبر توسط خبرگزاری‌های معتبر نیز پوشش داده شده است یا خیر؟ و راه‌های دیگری که هر کدام از روشی برای تشخیص جعلی بودن خبر استفاده می‌کنند. در این مقاله، سعی داریم این نکات را به شما معرفی کنیم تا کمتر از گذشته، اخبار جعلی بتوانند شما را فریب دهند.

 

شاید در خبرگزاری‌های رسمی نیز گاهی اشتباه‌های نگارشی رخ دهد، اما به‌طور معمول به‌دلیل تسلط بالای پرسنل خبرگزاری‌های معتبر و همچنین کنترل‌ها پیش از انتشار خبر، چنین اشتباهاتی به‌ندرت پیش می‌آید. اما در خبرگزاری‌های منتشرکننده‌ی اخبار جعلی، اشتباه‌های نگارشی متداول‌تر است و این خود می‌تواند نشانه‌ای از نامعتبر بودن یک خبرگزاری باشد. پس اگر در اخبار یک خبرگزاری اشتباهات نگارشی زیادی می‌بینید، به صحت اخبار آن مشکوک باشید. همچنین نحوه‌ی نگارش مطالب در یک خبرگزاری باید طبق استانداردهای معتبر دانشگاهی باشد. این استاندارها به معنای استفاده از کلمات سخت و پیچیده در متن خبر نیست؛ بلکه برعکس. خبرگزاری‌هایی با این استاندارها هر متنی را با سادگی و روشنی روایت می‌کنند و برای هر ادعایی در مطالب خود منبعی معتبر ارائه می‌کنند و همچنین اشتباهات املایی و نگارشی ندارد.

تاریخ خبرها را بررسی کنید، چرا که مطالب قدیمی می‌توانند حاوی اطلاعاتی باشند که منقضی شده‌اند و دیگر اعتباری ندارند. همچنین ممکن است در مطالب علمی، فرد نگارنده‌ی خبر یا مطلب، ادعایی علمی‌ را مطرح کرده باشد که هم‌اکنون رد شده و در مجامع علمی معتبر نیست. برای مثال فرض کنید فردی ادعایی در خصوص یافتن دلیلی بر رد سفر به ماه را مطرح کرده باشد که در گذشته بارها توسط نظریه‌پردازان توطئه مطرح و بارها هم توسط دانشمندان و ژورنالیست‌های علمی پاسخ داده شده و رد شده است. رسانه‌های زرد، این‌گونه مطالب را تنها برای جلب توجه منتشر می‌کنند تا مباحث جذاب برای بدنه‌ی عام جامعه، باعث بازدیدهای زیاد از رسانه‌ی آن‌ها شود.  

خبرنگاری خوب، به استناد به منابع معتبر متکی است. به‌دنبال نقل‌قول‌هایی از افراد شاخص در زمینه‌ی خبر باشید که بتواند محتوای خبر را پشتیبانی کند و بر صحت آن مهر تایید بزند. برای مثال، اگر مطلب یا خبری در مورد روش درمان نوعی بیماری است، حتماً به‌دنبال تایید این روش درمانی توسط دانشمند یا پزشکی باشید که در زمینه‌ی آن بیماری تخصص داشته باشد؛ نه نقل‌قول افراد با هویت‌های ناشناس. همچنین از اطمینان صاحب نقل‌قول درباره‌ی ادعای مطرح شده اطمینان حاصل کنید. مثلاً در برخی موارد نقل می‌شود: «یافته‌های اولیه در مورد این روش درمانی امیدوارکننده است؛ اما ما به تحقیقات بیشتری در این‌باره نیاز داریم.» همین جمله کافی است تا شما بدانید این روش درمانی هنوز در مراحل آزمایشگاهی است و برای درمان انسان‌ها کاربردی ندارد.

خیلی وقت‌ها پیش آمده که خبری جعلی بر اساس تصویری ساختگی یا بی‌ارتباط با اصل خبر منتشر می‌شود. حال اینکه چطور می‌توان ساختگی بودن تصاویر را تشخیص داد و منشاء آن‌ها را کشف کرد، چیزی است که در این بخش از مقاله به شما آموزش می‌دهیم.

اگر از مرورگر گوگل کروم استفاده می‌کنید، کافی است بر روی تصویر کلیک‌راست کنید و گزینه‌ی «search Google for image» را انتخاب کنید؛ با انتخاب این گزینه، گوگل برای شما تمامی صفحات وب که این تصویر در آن وجود دارد را به‌نمایش می‌گذارد. این امکان در مرورگر کروم اندروید هم وجود دارد.

اگر در مرورگر دیگری قصد سرچ معکوس تصویری را دارید، راهی که پیش‌روی شماست این است که بر روی عکس کلیک‌راست کنید و گزینه‌ی «Copy Link Location» را انتخاب کنید تا آدرس URL تصویر کپی شود. سپس صفحه‌ی وب‌سایت گوگل را باز کنید و به قسمت Image یا همان جستجوی تصاویر بروید. سپس در قسمت «Paste Image URL» آدرس را قرار دهید تا سرچ تصویر شما انجام گیرد. همه‌ی این گفته‌ها برای سرچ تصویری است که آن‌ها را در فضای وب و به‌صورت آنلاین دیده‌اید. اگر تصویری بر روی کامپیوتر خود ذخیره دارید، باید آن تصویر را در صفحه‌ی سرچ معکوس تصویر گوگل آپلود کنید.

 

از خود بپرسید هدف نویسنده یا کسی که این خبر را به اشتراک گذاشته است چه چیزی می‌تواند باشد و چه کسی از این خبر جعلی سود می‌برد؟ اینکه این خبر چیزی را تبلیغ می‌کند هم باید مورد توجه قرار گیرد. برای مثال،  برخی خبرها می‌تواند جنبه‌ی طنز و سرگرمی داشته باشد و یا اینکه به‌منظور فروش یک محصول باشد. مثلاً خبری در مورد ساخت دارویی گیاهی برای درمان بیماری صعب‌العلاجی را می‌بینید. باید با توجه به اهداف تجاری و درآمدزایی سازنده‌ی این خبر و همچنین نبود منابع معتبر اطلاعاتی علمی، تشخیص دهید که این خبر جعلی است. بکار بردن جملاتی همچون «درمان فوری و قطعی» «یکی بخر دوتا ببر» و ... می‌تواند دلیلی دال بر جعلی بودن محصول ادعایی باشد.

جهت‌گیری و واکنش عاطفی به یک خبر، می‌تواند نشانه‌ای از نادرست بودن آن خبر باشد. اگر خبری ساده شما را خشمگین، احساساتی و به‌شدت درگیر مسائل عاطفی می‌کند، ممکن است در حال پیگیری مسائل دیگری باشد که در پس نقاب یک خبر پنهان شده است.

ابزار دیگری نیز برای احساساتی کردن و هیجان‌زده کردن شما نیز وجود دارد. حتماً برای شما هم پیش آمده که پیامی را در شبکه‌های اجتماعی دریافت کرده‌اید که در انتهای آن جملاتی انگیزشی و ترغیب‌کننده نوشته است. برای مثال، دوست شما مطلبی در خصوص خواص عجیب یک داروی گیاهی برای شما ارسال کرده که می‌تواند سرطان را در مدت زمان کوتاهی درمان کند؛ در انتهای مطلب نوشته شده «این پیام را برای دوستان خود بفرستید تا جان افراد زیادی را نجات دهی.» و یا اینکه متنی اعتقادی برای شما ارسال شده که انتهای آن نوشته شده «این پیام را برای ۱۰ نفر از عزیزانت ارسال کن، تا شب خبر خوبی به شما خواهد رسید.» بر روی این مطالب حساس‌تر باشید و وسواس بیشتری به‌خرج دهید. این پیام حتماً حاوی مطالب کذب، شبه‌علم، خرافی و نادرستی است.

این موضوع را بررسی کنید که نویسنده‌ی مطلب یا خبر چه کسی است و آیا او در نشریات و خبرگزاری‌های معتبر هم مطلبی نوشته است؟ رشته‌ی تحصیلی، تخصص و آثار چاپ‌شده‌ی او را جستجو کنید. اگر چیزی پیدا نکردید، به معتبر بودن مطلب شک کنید. حتی در جستجوی نویسندگان مطالب نیز از اعتبار منابعی که بررسی می‌کنید نیز مطمئن شوید. برای مثال، در جستجوهای‌تان به وبلاگ یا وبسایت نویسنده‌ی موردنظر رسیدید که ادعای دریافت جوایز معتبر را دارد؛ اما وقتی فهرست برندگان آن جایزه را بررسی می‌کنید، متوجه می‌شوید که تاکنون وی چنین جایزه‌ای را نبرده است. ادعای بی‌اساس کردن کار ساده‌ای است.

در وبسایت ناشر مطالب فارسی قسمت «درباره‌ی ما» و در وبسایت‌های انگلیسی زبان «About» را بخوانید. ادعاهای موجود در این صفحه را بررسی کنید؛ آیا با واقعیات تطابق دارد؟ ببینید آیا این ادعاها در دنیای خبرنگاری حرفه‌ای وجود دارد یا تنها چند ادعای پوچ فردی بی‌تجربه و غیرحرفه‌ای است؟ برای مثال ما وبسایتی را دیدیم که ادعا داشت تاکنون تعداد بازدید‌کنندگان منحصربه‌فرد وبسایت‌شان، حدود ۴.۳ میلیارد نفر بوده است. این تعداد بازدید برای یک وبسایت معمولی، بسیار زیاد و اغراق‌آمیز است که خود نشانه‌ای برای غیرحرفه‌ای بودن دست‌اندرکاران آن است.

 

به آدرس وب‌سایت‌ها دقت کنید؛ گاهی سایت‌های منتشرکننده‌ی شایعه و اخبار جعلی با آدرس یا دامنه‌ای مشابه با سایت‌های معتبر، مخاطبان خود را فریب می‌دهند. برای مثال؛ سایتی جعلی با سواستفاده از آدرس وب‌سایت abc.com، آدرسی مشابه به‌صورت abc.com.co راه‌اندازی می‌کند که نوعی تقلب محسوب می‌شود. همچنین ظاهر و امکانات وبسایت نیز می‌تواند نشانه‌ای از حرفه‌ای بودن یا زرد بودن آن داشته باشد. وبسایت‌های حرفه‌ای و معتبر با توجه به اصول ارتباط با مخاطب‌های‌شان، قالب و امکانات حرفه‌ای طراحی می‌کنند؛ ولی سایت‌های جعلی با قالبی ناخوشایند و مشکلات فنی و حتی نگارشی فراوان همراه هستند.

 

تبلیغاتِ نمایش‌داده شده در قالب اصلی سایت‌، می‌تواند هدفمند باشد. دقت کنید، اگر سایت مورد نظر همواره تبلیغ یک برند یا محصول خاص را انجام می‌دهد و در مطالب خود محصولات مشابه را تخریب می‌کند، جای شک به اعتبار مطالب آن سایت وجود دارد. برای مثال، اگر ناشری در مطالب و حاشیه‌ی سایت خود مدام تبلیغ یک نوع مکمل غذایی را می‌کند، اعتبار این سایت و مطالب موجود در آن زیر سوال می‌رود. برای بررسی بهتر، ادعاهای مطرح شده در این سایت را در وب‌سایت‌های علمی دیگر جستجو کنید؛ به‌احتمال زیاد چیزی نخواهید یافت.

اگر یکی از دوستان یا آشنایا‌ن‌تان خبری جدید را در شبکه‌های اجتماعی برای شما ارسال کرده، فوراً آن‌را با دوستان‌تان در دیگر رسانه‌های در دسترس‌تان به اشتراک نگذارید. موضوع خبر را در گوگل سرچ کنید و ببینید این خبر توسط کدام خبرگزاری‌ها بازگو شده است. برای هر موضوعی، چه سیاسی باشد، چه علمی و چه اعتقادی و یا هر چیز دیگر، چندین و چند منبع معتبر وجود دارد که در زیر فهرستی از منابع علمی معتبر را به شما معرفی می‌کنیم:

sciencealert.com
sciencedaily.com
sci-news.com
newscientist.com
iflscience.com
livescience.com
upi.com
phys.org
futurism.com

علاوه بر منابع معتبر خبری و علمی، شما می‌توانید منابع دیگری را بیابید که به افشاگری در مقابل سایت‌ها و کانال‌های جعلی می‌پردازند. این منابع، خبرهای مختلف را استخراج، اعتبارسنجی و صحت یا دروغ بودن آن‌را برای شما روشن می‌کنند. ما به شما کانال تلگرام فرازتد را معرفی می‌کنیم که به زبان فارسی فعالیت می‌کند.

اگر خبری شنیده‌اید که در صحت آن شک دارید و منبع معتبری برای مطالعه نیز نیافته‌اید، کافی است به یکی از دوستان یا آشنایان خود که در آن زمینه تخصص و اطلاعات زیادی دارد تماس بگیرید و درباره‌ی آن موضوع از او سوال بپرسید. مثلاً خبری درباره‌ی مشاهده‌ی جرمی نورانی و عجیب در آسمان منتشر شده است و شما آن‌را دیده‌اید؛ در بین دوستان شما هم یک منجم وجود دارد؛ کافی شماره‌ی او را بگیرید و از او درباره‌ی صحت و منشاء آن جرم نورانی عجیب سوال بپرسید؛ حتماً او پاسخ خوبی برای شما دارد که برای‌تان قانع‌کننده است. همواره توضیحات افراد متخصص را بدون لجاجت و تعصب بپذیرید.

 

در دنیای امروز هر مطلب و خبری به واسطه‌ی رسانه‌های متعدد و در دسترسی که وجود دارد، به سرعت پخش می‌شود. همین سرعت در انتشار اخبار، علاوه بر مزایایش می‌تواند خواسته یا ناخواسته باعث به‌وجود آمدن شایعات، مطالب غیرواقعی و نقل‌قول‌های اشتباه شود. پس لازم است درباره‌ی پذیرش مطالب جالب و هیجان‌انگیز وسواس داشته باشید و تا زمانی که از منبع معتبر و فرد متخصص آن نشنیده‌ یا نخوانیده‌اید آن‌را نپذیرید و با دیگران به‌اشتراک نگذارید.

 

مجله آموزش ایلیاد