تاسیسات هسته‌ای ایران

[armin57ghazal]

مرکز تحقیقات هسته ای تهران

این مرکز به سبب سابقۀ طولانی و توان علمی و فنی حاصل از کادر مجرب خود، همواره پیشاهنگ فعالیت های علمی و پژوهشی فناوری هسته ای در ایران بوده است. مرکز تحقیقات هسته ای با داشتن رآکتور هسته ای تحقیقاتی با قدرت 5 مگاوات، آزمایشگاه های مجهز و تأسیسات لازم، نقش اصلی را در توسعۀ دانش فنی تولید و کاربرد رادیوداروها و چشمه های صنعتی در ایران داشته است. اهم این رادیوایزوتوپ ها عبارتند از: تهیه و تولید رادیوداروها و کیت های رادیودارویی،، تهیه و تولید رادیوایزوتوپ برای کاربردهای صنعتی، تهیه و تولید کیت های رادیوایمونواسی جهت نشان گذاری هورمون ها و آنتی بادی ها و غربال گری کم کاری تیروئید نوزادان، فعالیت های پژوهشی رادیوداروها و رادیوایزوتوپ های صنعتی. لازم به توضیح است که در سال 1335، انستیتو علوم هسته‌ای که تحت نظارت سازمان مرکزی پیمان سنتو بود از بغداد به تهران منتقل شد و دانشگاه تهران، مرکزی را تحت عنوان مرکز اتمی دانشگاه تهران برای آموزش و پژوهش هسته‌ای پایه گذاری نمود. چندی بعد در سال 1337 به پیشنهاد دانشگاه تهران، ساخت یک رآکتور اتمی در دستورکار دولت قرار گرفت و تصویب گردید. در همین راستا آیزنهاور، رئیس جمهور آمریکا، جهت تبلیغ طرح خود (اتم برای صلح) یک رآکتور اتمی به ایران داد. عملیات ساختمانی رآکتور دانشگاه تهران در 1340 آغاز و در آبان ماه 1346 آمادۀ کار گردید و عملاً مورد بهره‌برداری قرار گرفت. ظرفیت این رآکتور 5 مگاوات و از نوع آب سبک بوده و تا سال 1372 با سوخت اورانیوم با غنای بالا (93 درصد) کار می کرد. سوخت رآکتور در سال 1372 از درجۀ غنای بالا (93 درصد) به درجۀ غنای پایین (حدود 20 درصد) تبدیل شد.

مرکز تحقیقات کشاورزی و پزشکی هسته ای کرج

این مرکز با استفاده از شتاب دهندۀ سیکلوترون، توانایی تولید رادیوایزوتوپ های گوناگون جهت کاربردهای پزشکی، کشاورزی و صنعتی را دارد. فعالیت های پژوهشی کشاورزی هسته ای در راستای استفادۀ صلح جویانه از انرژی هسته ای جهت کمک به حل مشکلات کشاورزی با امکانات آزمایشگاهی مجهز و پیشرفته در مرکز تحقیقات کشاورزی و پزشکی هسته ای کرج انجام می شوند.

رآکتور تحقیقاتی آب سنگین اراک


با افزایش طول عمر رآکتور تحقیقاتی تهران و مستعمل شدن تجهیزات و سیستم های مختلف آن، همانند سایر رآکتورهای مشابه در جهان، می بایست به فکر جایگزینی برای آن بود. از طرف دیگر، نیازمندی های روزافزون ایران به رادیوداروهای مختلف جهت مصارف تشخیص و درمان پزشکی و رادیوایزوتوپ های گوناگون برای کاربردهای صنعتی و تحقیقاتی و محدودیت های مختلفی که ایران حتی در ارتباط با تهیه و تأمین این قبیل رادیوایزوتوپ ها از منابع خارج از کشور روبرو بوده است، سازمان انرژی اتمی را مصمم به احداث یک رآکتور تحقیقاتی جدید به منظور جایگزینی رآکتور تهران نمود. رآکتور تحقیقاتی جدید از نوع آب سنگین و با قدرت 40 مگاوات بوده و موسوم به IR40 می باشد. طراحی پایۀ این پروژه در سال 2002 کامل شد و عملیات اجرایی ساخت آن که هنوز ادامه دارد، از سال 2004 آغاز گردید.

مجتمع تولید آب سنگین اراک
مجتمع تولید آب سنگین اراک در 4 شهریور ماه 1385 توسط دکتر احمدی نژاد افتتاح شد. بنا به اظهار رئیس وقت سازمان انرژی اتمی ظرفیت تولید این مجتمع ابتدا هشت تن بود و در زمان افتتاح، ظرفیت آن به ۱۶ تن آب سنگین با غنای 8/99درصد رسید. پروژۀ تولید آبسنگین اراک به عنوان یکی از شاخصه های دانش هسته‌ای، در پزشکی و به خصوص کنترلسرطان و کنترل بیماری ایدز نقش تعیین کننده ای دارد و به عنوان خنک کننده وکند کننده رآکتورهای آب سنگین نیز به کار می رود. با گشایش این واحد صنعتی، ایران بهعنوان نهمین کشور دارای تجهیزات تولید آب سنگین جهان مطرح می شود. کشورهای آرژانتین،کانادا، هند و نروژ نیز بزرگ ترین صادرکنندگان آب سنگین جهان هستند. شایان ذکر است که از هر ۶۵۰۰ لیتر آب معمولی، تنها یکلیتر آب سنگین به دست می آید. آب سنگین در پژوهش های علمی در حوزه های مختلفاز جمله زیست شناسی، پزشکی، فیزیک و... کاربردهای فراوانی دارد. برخی از کاربردهای آن عبارتنداز: طیف سنجی تشدید مغناطیسی هسته، کند کننده نوترون، آشکارسازی نوترینو، آزمون های سوخت و ساز در بدن، تولید تریتیم.

نیروگاه اتمی بوشهر

در سال 1353 قرارداد اولیۀ طراحی و ساخت دو واحد نیروگاهی در بوشهر با قدرت هر واحد 1300 مگاوات بین سازمان انرژی اتمی و شرکت KWU آلمان منعقد گردید. با پیروزی انقلاب اسلامی، اجرای این پروژه متوقف گردید. در دی ماه 1373 قرارداد تکمیل واحد یک نیروگاه اتمی بوشهر به صورت مشارکتی بین ایران و روسیه منعقد گردید و در سال 1377 بار دیگر قرارداد مورد بازبینی کلی قرار گرفت که طی آن تکمیل نیروگاه به صورت کلید در دست به شرکت اتم استروی اکسپورت روسیه محول شد. رآکتور مورد توافق با شرکت روسی از نوع رآکتورهای آب سبک تحت فشار با قدرت 1000 مگاوات می باشد. راه اندازی نیروگاه اتمی بوشهر، بارها به دلیل فشارهای سیاسی آمریکا و برخی کشورهای غربی به تأخیر افتاد. با شروع بحران در موضوع هسته‌ای ایران با نیات سیاسی چند کشور، تحقق این هدف در هاله ای از ابهام فرو رفت و موج جدیدی از فشارها بر روسیه وارد شد. با اتخاذ سیاست‌های درست که نتایج آن چیزی جز اثبات صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران بر همگان نبود، مبانی اقدامات سیاسی این کشورها برای اعمال فشار بر ایران فروریخت. روسیه، بالأخره تصمیم به حمل سوخت هسته‌ای به نیروگاه بوشهر و راه اندازی آن گرفت. حمل سوخت بوشهر در تاریخ 9 بهمن ماه 1386 کامل شد و بنابر اعلام مقامات روسی و مقامات سازمان انرژی اتمی کشورمان، این نیروگاه به زودی راه اندازی می شود و خواهد توانست برق هسته‌ای وارد مدار برق کشور نماید. از اینرو، کشورمان سی و یکمین کشوری خواهد بود که به تولید برق هسته‌ای می پردازد.
نیروگاه اتمی درحال ساخت دارخوین
رئیس وقت سازمان انرژی اتمی در روز بیست فروردین 1386 (روز ملی فناوری هسته‌ای و ورود ایران به مرحلۀ غنی‌سازی صنعتی برای تولید سوخت هسته‌ای) اظهار داشت مراحل طراحی و ساخت نیروگاه بومی 360 مگاواتی آب سبک با استفاده از امکانات بومی در دارخوین با شتاب پیگیری می شود.
معدن اورانیوم ساغند
پروژۀ ساغند یزد، نمود عینی فعالیت در زمینه استحصال اورانیوم از منابع طبیعی است. تأسیسات موجود در این کارخانه، اورانیوم را از عمق 350 متری استخراج می کند.
کارخانه کیک زرد اردکان
اورانیوم استخراجی از معدن ساغند، در منطقۀ اردکان یزد پس از اعمال فرایندهای مختلف شیمیایی و فیزیکی به کیک زرد تبدیل می شود.
کارخانه UCF اصفهان
آنچه در اصفهان تحت عنوان پروژۀ UCF انجام می گیرد، تبدیل کیک زرد به هگزافلوراید اورانیوم (UF6)، اورانیوم فلزی و اکسید اورانیوم است.
کارخانه غنی سازی صنعتی نطنز
UF6 خوراک اصلی کارخانه غنی سازی می باشد. این ماده در کارخانه نطنز برای تولید سوخت غنی سازی می شود.
کارخانه غنی سازی نیمه صنعتی فردو
در مورخ 30/6/1388 برابر با 21/9/2009، جمهوری اسلامی ایران کارخانه غنی سازی نیمه صنعتی فردو را به آژانس اظهار نمود. سازمان انرژی اتمی با صدور بیانیه ای اظهار داشت: "جمهوری اسلامی ایران در راستای حفظ و برخورداری از حقوق مسلم خود در بهره برداری صلح آمیز از انرژی هسته ای، طی یک گام موفق جدید نسبت به ایجاد کارخانه نیمه صنعتی غنی سازی سوخت هسته ای دیگری اقدام نموده است. ایران اکنون با رعایت تمام جوانب از جمله پدافند غیر عامل در حال ساخت این تاسیسات می باشد. فعالیت های این تاسیسات همانند سایر تاسیسات هسته ای ایران، در چارچوب مقررات آژانس خواهد بود". آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز با ارسال نامه ای به ایران در مورخ 25 سپتامبر (3 مهرماه)، از اقدام جمهوری اسلامی ایران برای ارائه اطلاعات مربوط به این سایت جدید زودتر از تعهد قانونی خود قدردانی نمود. برابر اعلام رئیس سازمان انرژی اتمی "ایجاد تأسیسات جدید هسته‌ای اقدامی احتیاط آمیز بوده و هدف آن، تقویت مقابله با هرگونه تهدید نسبت به تأسیسات اتمی ایران است تا دشمن بداند جمهوری اسلامی ایران با اراده‌ای که دارد، اجازه توقف فعالیت های هسته‌ای اش را ولو برای یک لحظه هم نخواهد داد. میزان غنی‌سازی در این تاسیسات مانند تأسیسات نطنز تا ‪ ۵ درصد خواهد بود. احداث تأسیسات جدید حدود یک سال و اندی پیش آغاز شد و تاکنون هیچگونه ماشین و مواد رادیواکتیوی در آن وارد نشده است. طبق مقررات آژانس، هیچ ضرورتی به اعلام خبر مربوط به این تأسیسات وجود نداشت و ما می‌توانستیم آن را اعلام نکنیم، اما ما به خاطر بحث اعتمادسازی و شفاف‌سازی این را بسیار زودتر از زمان مقرر اعلام کردیم". لازم به توضیح است که برابر تفاهم ایران و آژانس، بازرسان آژانس در 3 آبان 1388 (25 نوامبر 2009) از این تاسیسات بازدید و اجرای تعهدات مربوطه ایران را تایید کردند.

کارخانه تولید میله سوخت (ZPP) اصفهان
در این کارخانه با استفاده از فلز مخصوص زیرکونیوم، میله های سوخت تولید می شوند.

کارخانه تولید سوخت (FMP) اصفهان
آخرین و حساس ترین حلقه مربوط به چرخه تولید سوخت هسته‌ای، برعهده این کارخانه قرار گرفته است. در این بخش، تولید انواع مجتمع‌های سوخت مورد نیاز رآکتورهای تحقیقاتی و نیروگاه‌های تولید برق هسته‌ای در دستورکار قرار گرفته است. براساس برنامه‌‌ریزی انجام شده، کارخانه FMP سالانه قادر خواهد بود 10 تن سوخت طبیعی برای به کارگیری در رآکتور تحقیقاتی آب سنگین 40 مگاواتی اراک و سی تن سوخت غنی شده با غنای حداکثر 5 درصد برای استفاده در رآکتورهای هسته‌ای آب سبک تحت فشار از قبیل نیروگاه 360 مگاواتی دارخوین یا نیروگاه‌های قدرت دیگر تولید کند. همچنین این کارخانه قابلیت افزایش ظرفیت برای تولید سوخت مورد نیاز 2 هزار و 360 مگاوات برق هسته‌ای را طی برنامه پنجم توسعه دارا است.