تشكيك در رصدهاي گاليله
امسال از سوي يونسكو و اتحاديه بين‌المللي نجوم و با تاييد مجمع عمومي سازمان ملل متحد، سال جهاني نجوم نامگذاري شده است.
اگرچه اهداف اين نامگذاري تلاش براي ارتقاي سطح علمي عموم مردم و آشنا كردن آنها با زيبايي‌ها و جذابيت‌هاي جهان است، اما بهانه‌اي كه باعث نامگذاري سال2009 به نام سال جهاني ستاره‌شناسي شده است، چهارصدمين سالگرد رصدهاي تاريخ‌سازي كه گاليله براي نخستين بار با كمك تلسكوپي دست‌ساز انجام داد و باعث بروز انقلابي بزرگ نه تنها در زمينه دانش ستاره‌شناسي شد كه كمك شاياني به پيشرفت جنبش رنسانس و تغيير زندگي انسان براين سياره و درك او از جايگاهش كرد. اگرچه امسال به نوعي بزرگداشت گاليله به شمار مي‌رود و جهان با ياد او كه پايه‌هاي نجوم تلسكوپي و مدرن را بنياد گذاشت، برنامه‌هاي اين سال را به پيش مي‌برند، اما گويي گروهي از دانشمندان در اين سال تصميم گرفته‌اند آرامش گاليله را بر هم بزنند. اين گروه از پژوهشگران در تلاشند با بررسي DNA گاليله درباره احتمال ضعف بينايي او در دوره ميانسالي مداركي معتبر به دست آورند. به اين ترتيب ممكن است برخي رصدها و گزارش‌هاي گاليله مورد شك و ترديد قرار گيرد، اما آنچه جايي براي ترديد ندارد، نقش موثر و تاريخي گاليله در شكل‌دهي دانش نجوم معاصر است.
اگر بخواهيم از ميان كساني كه در نوزايي علمي اروپا و پايان دادن به دوران تاريك قرون وسطي، نقش مهم و تاريخ‌ساز ايفا كردند و پايه‌هاي علم نوين و مدرن را استحكام بخشيدند، يكي را به عنوان چهره‌اي موثر و نقش‌آفرين و محبوب ميان مردم نام ببريم، ناچاريم انگشت اشاره را به سوي گاليلئو گاليله، نشانه رويم.
فيزيكدان، ستاره‌شناس، فيلسوف و رياضيدان برجسته‌اي كه با رصد تلسكوپي آسمان نه‌تنها فصل جديدي در ستاره‌شناسي تجربي آغاز كرد كه توانست پايه باورهاي مربوط به سيستم زمين مركزي را با روشي تجربي در هم بريزد و خشم كليساي كاتوليك را آنچنان برانگيخت كه او را به دادگاه‌هاي تفتيش عقايد كشيدند و اگرچه در پي اعتراف دروغين او، به اشتباه در رفتارش او را مانند ديگر دانشمندان پيشرو زمان خود نسوزاندند، اما او تا آخر عمر در حبسي خانگي قرار گرفت و تنها در دهه 1990 بود كه پاپ ژان پل دوم، او را مورد عفو قرار داد. به اين ترتيب داستان گاليله و كليسا به نمادي تاريخي از مقابله قرون وسطي و رنسانس بدل شد.
دانش ستاره‌شناسي يكي از ميدان‌هاي اصلي مقابله دانش نوين و آزادانديشان دوره رنسانس و سنت كليسايي بود. جايي كه سنت بطلميوسي كليسا تحت فشار ايده‌ها و دستاوردهاي جديد علمي زير سوال مي‌رفت و نظريه قديمي زمين مركزي، از سوي افرادي چون كپرنيك و گاليله به چالش كشيده مي‌شد.
آنها زمين را از مركزيت عالم بيرون مي‌انداختند و آن را سرگردان در اطراف ستاره‌اي معمولي به نام خورشيد مي‌دانستند.
چنين ايده‌اي خطرناك و تحمل‌ناپذير ارزيابي مي‌شد و كليسا مي‌انديشيد كه مبادا انتشار چنين عقيده‌اي جايگاه مركزي و محوري كليسا را نيز با چالش مواجه كند.
گاليله كه 400 سال پيش، با كمك رصدهاي تلسكوپي خود شواهد دقيقي براي رد نظريه زمين مركزي به دست آورده بود، به دليل نگراني از رفتار كليسا، تحقيقات خود را تا زماني كه يكي از دوستانش به نام پاترن باربرياني با نام اوربان هشتم به مقام پاپي رسيد، منتشر نكرد؛ اما دوستي با پاپ هم نتوانست گاليله را از چنگال دادگاه تفتيش عقايد دور نگاه دارد و داستان معروف تعقيب، محاكمه و آزار گاليله سندي از روابط خشمگينانه كليسا و دانش مدرن را رقم زد. اين داستان هيچ‌گاه به پايان نرسيد و آخرين برگ آن، ممانعت دانشجويان و استادان دانشگاه ونيز از حضور و سخنراني پاپ بنديكت شانزدهم در دانشگاه رم شدند.
اما نقش گاليله فقط در بالا بردن مبارزه ميان سنت قرون وسطي و دانش مدرن نبود. بلكه دستاوردهاي علمي و نجومي آن به خودي خود سنگ‌بناي دانش نجوم جديد را گذاشت.
او با شنيدن خبر ساخت ابزاري توسط يك عينك‌ساز هلندي به نام شيپرلي كه توانسته بود از تركيب 2 عدسي، ابزاري بسازد كه قادر به بزرگنمايي تصوير است، سال 1609 نمونه چنين دستگاهي را ساخت و به جاي آن‌كه از آن براي رصد مناظر زميني استفاده كند، دهانه آن را به سوي آسمان گرفت و توانست نگاه دقيق تري به اجرام كيهاني بيندازد. او توانست لكه‌هايي بر سطح خورشيد،دهانه‌هاي برخوردي ماه، اهله سياره زهره،اقمار مشتري و برجستگي‌هايي اطراف سياره زحل پيدا كند و با ثبت اين مشاهدات و تحليل مشاهداتش به مدركي تجربي و عيني از اشتباه بودن فرضيه زمين مركزي و صحت ديدگاه خورشيد مركزي دست يافت كه ضربه‌اي جبران ناپذير به باورهاي آن دوران وارد كرد.
با وجود اين، زندگي گاليله هم مانند بسياري از افراد برجسته ديگر در هاله‌اي از ابهام و داستان‌هاي عجيب و غريب پيچيده شده است. يكي از اين موارد، به اين موضوع بر مي‌گردد كه آيا گاليله نخستين رصدگر تلسكوپي آسمان بوده است يا خير؟
در سال جهاني نجوم كه به ياد رصدهاي تاريخ‌ساز گاليله برگزار مي‌شود، گروهي از دانشمندان درصدد آزمودن ژنتيك سلامت گاليله هستند
تا كنون چند نفر در رده نامزدهاي رصدهاي آسمان با فاصله‌اي چند ماهه از گاليله قرار دارند كه پژوهشگران در حال بررسي زندگي آنها هستند تا شايد بتوانند با قطعيت بيشتري در اين باره اظهار نظر كنند.
اما مورد جالب ديگر، موضوع سلامت جسمي گاليله است كه با داستان‌هاي زيادي همراه شده است.
اخيرا گروهي از دانشمندان ايتاليايي و انگليسي درخواست نبش قبر گاليله را مطرح كرده‌اند تا بتوانند با استفاده از آزمايش‌هاي ژنتيك پاسخي در باره مساله بيماري بينايي گاليله به دست آورند.
پائولو گالوزي، مدير موزه تاريخ علم فلورانس در اين باره به رويترز گفته است، چنانچه ما بتوانيم به داده‌هايي درخصوص ضعف‌هاي جسمي گاليله دست پيدا كنيم، خواهيم توانست با كمك شبيه‌سازي‌هاي رايانه‌اي، آنچه را او توانسته از دريچه تلسكوپ كوچكش ببيند، بازبيني كنيم. بر اساس شواهد تاريخي، گاليله در نيمه دوم زندگي‌اش با مشكل كم‌بيني مواجه بود به طوري كه عملا در آخرين سال‌هاي زندگي‌اش نابينا شده بود.
دكتر واتسن از دانشگاه كمبريج كه متخصص در زمينه زندگي و آثار گاليله است و صفحات بسياري از دستنوشت‌هاي او را مورد بررسي و تحقيق قرار داده است، در اين باره مي‌گويد: مسلم است كه در دوره‌اي از طول زندگي گاليله وي ديد بسيار مناسبي داشته و در دوره‌اي ديگر دچار ضعف جدي بينايي بوده، اما دليل اين آسيب مشخص نيست.
به گفته واتسن، برخلاف آنچه تاكنون درباره اين ضعف بينايي مطرح مي‌شد و آن را به رصدهاي گاليله از خورشيد و بدون استفاده از فيلتر نسبت مي‌دادند كه اثرات طولاني مدتي بر بينايي وي باقي گذاشته است، اما به نظر مي‌رسد مشكل گاليله به بيماري ژنتيك ديگري باز مي‌گردد. چرا كه بر اساس مشاهدات تاريخي، گاليله دوره كوتاهي نيز در جواني به دليل حمله همين بيماري، دچار ناشنوايي موقت شده بود.
به گفته اين پژوهشگران، احتمال دارد منشأ اين ناراحتي بيماري ژنتيكي باشد كه بر اثر حمله‌هاي ناشي از فشارهاي عصبي افزايش پيدا مي‌كرده و از جمله در سال‌هاي پاياني زندگي گاليله و زماني كه او تحت فشارهاي دادگاه‌ها تفتيش عقايد دوره پراسترسي را سپري مي‌كرده است، شدت آن افزايش يافته باشد.
در حال حاضر، اين دانشمندان در انتظار صدور اجازه نبش قبر گاليله هستند تا بتوانند به مدارك دقيق‌تري در اين زمينه دست يابند، مداركي كه اگرچه جزئيات زندگي گاليله را تغييرخواهد داد، اما ضربه‌اي به جايگاه ارزشمند وي وارد نخواهد كرد.
---------------------------------
پوريا ناظمي
منبع : جام جم آنلاین
